‘’De verwondering over hoe het kon, en vooral hoe het kon, en vooral hoe het
mogelijk werd gemaakt dat Amsterdam in zo’n korte tijd, in ruim een jaar,
vrijwel al zijn Joden kwijtraakte, terwijl niemand iets deed, was de vraag die
we wilden beantwoorden.’’ Willy Lindwer & Guus Luijters
Het onthutsende en nooit eerder vertelde verhaal over de
collaboratie van het Amsterdamse trambedrijf.
Dit is het verhaal van het boek 'Verdwenen Stad'
De Amsterdamse tram deporteerde naar schatting 48.000 van de 77.000 Amsterdamse
Joden naar de treinstations op weg naar de vernietigingskampen. Ze zijn vrijwel
allemaal vermoord. Dit dramatische verhaal van de tram in dienst van de bezetter
wordt voor het eerst verteld door de filmer Willy Lindwer en schrijver Guus
Luijters. Ze reisden samen door de stad in de authentieke tram die in de
oorlogsjaren Joden afvoerde, onder wie Anna Frank en haar familie, om erachter
te komen hoe het kon dat Amsterdam in ruim een jaar tijd zijn Joodse bevolking
kwijtraakte.
De auteurs ontdekte 23 niet eerder gepubliceerde facturen die het trambedrijf
aan de nazi’s stuurde. Ze laten het hele deportatieproces zien. De laatste generatie
overlevenden vertelt over hun deportatie en de rol van de Amsterdams
Gemeentetram en het GVB. Verzamelplaatsen en tramhaltes waren de laatste
locaties die de Joden van hun stad zagen. Ze werden afgevoerd vanaf deze ‘schuldige
plekken’ die niemand meer kent.
Regisseur Willy Lindwer
Willy Lindwer, regisseur van ‘Verdwenen Stad, is geboren op 18 maart 1946 in
Amsterdam. Zijn ouders komen uit Oekraïne en Polen. In tegenstelling tot de
rest van zijn familie overleefde zijn ouders en broer de oorlog. Die zaten
namelijk ondergedoken in de Achterhoek.
Lindwer volgde een opleiding HBS-B aan het Amsterdam Lyceum. Daarna ging hij
naar de Filmacademie. Na zijn studie ging hij aan het werk bij de Wereldomroep
en bij de documentaire afdeling van de NOS. In 1985 richtte hij zijn eigen
bedrijf, AVA Production op. Tegenwoordig woont hij in Tel Aviv, waar hij Terra
Film Production oprichtte.
Willy Lindwer staat bekend om zijn films over de Holocaust, Israël, het
Jodendom en het Midden-Oosten. In 1988 won hij de International Emmy Award voor
de film ‘De laatste zeven maanden van Anna Frank’. Nu komt hij wederom met een
stukje geschiedenis over de Jodenvervolging: ‘Verdwenen stad’.
Auteur Guus Luijters
Guus Luijters is geboren in 1943 te Amsterdam. Hij schrijft al jarenlang
diversen boeken en verhalen. Ook publiceerde hij in diverse tijdschriften en
vaak gebeurde dat ook nog eens onder een pseudoniem. Zo schreef hij samen met
Henk Spaan onder de naam van Guus L. Spaan. Maar hij noemde zichzelf ook wel
G.W. Dekker, Krijn Schotel, Ria Spluijters, Hidde Olierook, Rob du Mée.
In 2012 publiceerde hij het boek ‘In Memoriam’. Hierin staan de namen van bijna
18.000 kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederland werden
gedeporteerd: 102 transporten met Joodse, Sinti en Roma kinderen. Luijters
haalde deze kinderen met dit werk uit de anonimiteit. Later schreef hij ook nog
het boek ‘De Kinderkroniek’. Hierin geeft hij de kinderen zelf het woord.
Na het bekijken van de film 'Verdwenen Stad', tijdens de persvoorstelling op 26 februari,
was ik al zwaar onder de indruk van dit verhaal. Ik benaderde uitgeverij Balans en
mocht voor hun het gelijknamige boek lezen en recenseren. Na het lezen hiervan
ben ik nog meer geraakt door het het verhaal en de misstanden die het Amsterdams
Trambedrijf heeft begaan, gedurende de Tweede Wereldoorlog. Het wegvoeren van
zoveel duizenden Joden in zo een kort tijdsbestek is namelijk, mede door hun, mogelijk gemaakt en het enge is dat er in de stad geen enkele nagedachtenis van
terug te vinden is.
Het boek ‘Verdwenen Stad’ en de gelijknamige film hadden welllicht op geen
beter moment dan nu kunnen verschijnen. Met de opening van het Amsterdamse
Holocaust Museum is het onderwerp actueler dan ooit. Met het opkomende antisemitisme
en de komende dodenherdenking in zicht, houdt menig Amsterdammer zijn hart vast.
Zonder te oordelen brengen ze een verborgen geschiedenis aan het licht
Willy Lindwer en schrijver Guus Luijters hebben de tramreis zelf opnieuw
gemaakt en zijn zo langs de adressen en tramhaltes gekomen waar de verschrikkingen
zich afspeelden. Alleen dat al geeft meer impact aan het verhaal. Daarnaast brengen
ze het verborgen verhaal van de gecollaboreerde trams in ‘Verdwenen Stad’ aan
het licht. Dit doen ze zonder dat ze hun persoonlijke mening daarover geven, en
ook niet met de bedoeling het GVB aan te klagen.
Het boek geeft een duidelijk en helder overzicht van de gereden ritten en de omstreden
facturen. Er zijn interessante interviews met overlevenden en foto’s uit de betreffende
periode.
Het is een verhaal geworden waar het GVB tot op de dag van vandaag het zwijgen
toe doet. Maar ook zij kunnen nu niet meer over de werkelijkheid zwijgen.
Anne Frank speelt onbedoeld wederom een rol
Het bizarre aan het hele verhaal, en dat was voor Willy Lindwer en Guus
Luijters net zo een verassing, is dat juist de omstreden factuur ook nog eens
te maken heeft met Anna Frank en haar familie. Hoe bizar is dat, dat juist die
factuur jaren na de oorlog met diversen aanmaningen, nog steeds aan de
toenmalige bezetter wordt aangeboden. Maar het boek ‘Verdwenen Stad’ is meer
dan de laatste rit van Anna Frank. Het is een confronterend verslag van een
bedrijf dat willens en wetens meewerkt aan het afvoeren van Joden. Net als
politie en overgelopen burgers.
Door de historische kennis van Guus Luijters komen de ‘Schuldige plekken’ weer
tot leven. En dit in combinatie met de kennis die hij heeft over de stad en de geschiedenis in literatuur heeft, wordt het boek een volwaardig naslag werk.
Opdat we niet vergeten maar zeker niet gaan herhalen
Het is tevens een waarschuwing naar de huidige tijd. Niemand mag deze
afschuwelijkheden vergeten maar ze mogen zeker niet herhaald worden. Als we
kijken wat er bij de opening van het Amsterdams Holocaust Museum gebeurd is moeten
we helaas constateren dat we voor een nieuwe golf van antisemitisme,
rassenhaat, discriminatie en uitsluiting staan. Het boek ‘Verdwenen Stad’ is
een waarschuwing. Opdat we niet weer allemaal gaan toekijken hoe een groep mensen,
in welke vorm of met wel geloof dan ook, worden buitengesloten.
Lees het boek en kijk de gelijknamige film
Zowel het boek als de film ’Verdwenen Stad’ zou een verplichting moeten zijn op
alle scholen maar ik raad het zo en zo eenieder aan die interesse heeft in de
oorlog, in Amsterdam, in antisemitisme en historie.
Titel: Verdwenen Stad | Auteurs: Willy Lindwer & Guus Luijters | Uitgeverij: Balans | Eerste uitgave: 2024 | Aantal bladzijde: 367 | ISBN 978 94 638 2289 3
Geen opmerkingen:
Een reactie posten